قسم هم که نمي خورد، وضعيت مراتع جنوب مانند کف دست اش معمول است و شايد درنگ ميان آمدن و نيامدن ،بعض روزهاي کوچ ايل شده است.
پيرمرد تمام زمستان را در شيمبار(شيرين بهار) مانده بود و حالا کم کم آماده آمدن است، بي آنکه بداند مراتع سردسيري هم، سال به سال فقيرتر مي شود.
گرماي طاقت فرساي خوزستان فرارسيده است و ايل چاره اي ندارد که سرازير ييلاق شود تا شايد در اين کوچ،دست نوازشگر طبيعت نيازشان را بر آورده سازد.
حالا،ايل با همه طوايفش،همه مردان و زنان اش از هر تيره و تش آماده است تا نغمه سفر و جدايي و دل کندن از سرزمين و زيست بوم ، در دل کوه سترگ پيچده شود.
آن بانگ فراخون کوچ از فراخناي کوه به دشت مي پيچيد تا مردمان ايل در هنگامه رحيل،بار ببندند و صداي جرس کوچ به گوش برآيد.
کم کم،بانگ کوچ در کوه طنين انداز مي شود تا مردان و زنان عشاير اسباب زندگي را بند ببند و حرکت را آغاز کنند.
?ما به کوچ زنده ايم و کوچ به ما، پس بايد زندگي کرد ? و کوچ را همه زندگي خود مي دانند که به آن زيست در طبيعت مي کنند.
عشاير بختياري بر محور دامداري و کشاورزي در سال دوبار به صورت کوچ برون استاني و منطقه اي و کوچ درون استاني،محل زندگي خود را تغيير مي دهند و در ابتداي بهار از مناطق گرمسيري يا قشلاقي به طرف مناطق سردسيري و ييلاقي به کوچ مي روند.
ايل بزرگ بختياري در مناطق چهارمحال و بختياري، اصفهان، خوزستان و لرستان ساکن مي شوند و در اين بين کوچ بزرگ و کوچ کوچک را انجام مي دهند.
کوچ بزرگ همان ييلاق و قشلاق عشاير است و کوچ کوچک، کوچ درون منطقه اي است، که عشاير براي يافتن چراگاه ها و مراتع مناسب دست به تغيير مکان خود مي زنند.
زماني،کوچ را پيران ايل بر اساس تقويم نجومي تعيين مي کردند و اگر ?ماه در عقرب? بود از جلوي مسيري که در آن ستاره اي نمايان مي شد، عبور نمي کردند.
هنوز هم مانند گذشته هنگام کوچ چندين خانوار از يک ايل با هم کوچ مي کنند، تا بر مشکلات پيشروي خود غلبه کنند و اين تعاون و همکاري بزرگ در ايل بختياري است.
کوچ بهاري از سمت خوزستان از طريق کوه هاي برنده به سمت چهارمحال وبختياري انجام مي شود و با سختي و طاقت فرسايي خاص و ويژه اي همراه است و عده اي از مردان براي آماده کردن بارگه به سرزمين زمستاني کوهرنگ مي زنند و مابقي با بستن بار و بنه ايل و طايفه بر چارپايان رهسپار سرزمين خوزستان
مي شوند.
شواهد تاريخي نشان از باستاني بودن کوچ عشايري بختياري دارد و در برخي از تحقيقات محققان و پژوهشگران داخلي و خارجي اين کوچ را به 10 هزار سال پيش از ميلاد حضرت مسيح (ص) نسبت مي دهند.
در چهارمحال و بختياري به طور ميانگين هر خانوار عشاير استان 77 راس دام دارند که در مجموع عشاير استان افزون بر يک ميليون و 500 هزار راس دام سبک دارند و معادل 25 درصد توليدات دامي استان را عشاير توليد مي کنند.
بخش عمده عشاير چهارمحال و بختياري زمان ?ييلاق? را در شهرستان هاي کوهرنگ، لردگان و اردل سپري مي کنند.
بر اساس آمار آخرين سرشماري، جمعيت عشاير استان بيش از 90هزار نفر در قالب 14هزار خانوار عشايري است که 95 درصد عشاير استان را قوم بختياري تشکيل مي دهد.
عشاير چهارمحال وبختياري اقوام ?بختياري?، ?قشقايي? ، ?چهرازي?، ?عرب نصرآبادي? و?دهکردي? را شامل مي شود که پنج طايفه ، 44 زير طايفه و32 تيره را تشکيل مي دهند.
در حال حاضر چهارمحال و بختياري با 17 درصد جمعيت عشايري کشور دومين استان عشايرنشين بعد از استان فارس است.
عشاير چهارمحال و بختياري براي کوچ خود از پنج ايلراه اصلي عبور مي کنند تا به خوزستان برسند و عشاير اين استان از پنج طايفه بزرگ، 24 زيرطايفه، 32 تيره و دو هراز و 940 تش تشکيل شده اند.
حرکت دام ها از سمت خوزستان به طرف چهارمحال و بختياري از کوهها،دشت ها،دره ها و رودها انجام مي شود و در مسير اين کوچ نيز دام ها تعليف مي شوند.
عشاير استان از دو ايلراه دزپارت و تاراز وارد استان مي شوند و در همه شهرستان هاي استان مستقر مي شوندکه بيش از 46 درصد عشاير کوچرو در شهرستان کوهرنگ در زمان ييلاق مستقر مي شوند.
در گذشته ايلراه دزپارت از شهرستان هاي اردل، کيار، شهرکرد و لردگان شروع و از ميانکوه، شليل، پل مرواريد، گردنه بلوط بلند گذشته و از دهدز وارد خوزستان مي شد.
اما با آبگيري سد کارون چهار، اين ايلراه زير آب رفت و در واقع مشکلاتي براي عشاير ايجاد کرد و باعث تغيير مسير کوچ عشاير شد.
گرم شدن هوا در مناطق قشلاقي نظير استان هاي خوزستان و فارس و نگراني عشاير براي چراي مراتع توسط دامداران روستايي باعث کوچ زودهنگام مي شود.
اما يکي از مشکلات پيش روي عشاير در بهار،رعايت تقويم کوچ است،که براي حفظ مراتع رو به کاهش چهارمحال و بختياري، مسوولان استان چاره اي جز تاکيد بر رعايت اين تقويم ندارند.
گرم شدن هوا در خوزستان و خشکسالي هاي چند سال اخير در اين استان جنوبي که محل قشلاق عشايري است باعث شده که عشاير بختياري تمايل به زودتر آمدن به ييلاق را داشته باشند.
از سوي ديگر حرکت غير تقويمي براي يافتن چراگاههاي پربار نيز باعث شده است که اين روند کوچ بر مراتع چهارمحال و بختياري فشار بيشتري بياورد.
امسال نيز زمان ورود دام عشاير به مراتع چهارمحال و بختياري بر اساس کوچ تقويمي 20اردي بهشت ماه مي باشد.
مراتع چهارمحال و بختياري امسال نيز تشنه باران بودند به
گونه اي که سال بارشي 92-91 در چهارمحال وبختياري با خشکسالي شديد آغاز شد، اگرچه پاييز پربارشي در اين استان طي شد ولي وضعيت بارش ها در فصل زمستان به ويژه بهمن ماه، نامناسب بود.
بارش هاي سال جاري در چهارمحال وبختياري در مقايسه با سال گذشته 16 درصد افزايش يافته است.
اين در حالي است که استان خوزستان به عنوان منطقه قشلاقي عشاير، در سال بارشي جاري از وضعيت مناسبي برخوردار است و ميانگين بارش در اين استان در مقايسه با سال گذشته بيش از 21 درصد افزايش يافته است.
مديرکل سابق منابع طبيعي چهارمحال و بختياري معتقد بود:ورود دام زودتر از زمان قانوني به مراتع و چراي زودرس، مراتع، اراضي و منابع ملي استان را در معرض نابودي قرار داده است.
?عطالله ابراهيمي ?يادآور شد:به دليل چراي زودرس دام در مراتع و اراضي ملي، منابع طبيعي استان در معرض تهديد قرار گرفته و در حال تخريب است.
وي با بيان اينکه زمان کوچ از قشلاق به ييلاق بر اساس شرايط آب و هوايي و بارندگي هاي مبداء و مقصد تعيين مي شود، بر اين عقيده بود:بايد زمان کوچ عشاير به گونه اي باشد که منابع طبيعي تخريب نشود و کمترين آسيب نيز به دام و مرتع وارد شود.
به گزارش ايرنا،مديريت چرا از سوي عشاير، چراي دام در سامانه هاي عرفي طوايف و اجراي طرح هاي مرتعداري اداره کل منابع طبيعي راهکار موثري براي کاهش اثرات مخرب کوچ زودهنگام است.
گزارش از محمود رييسي